Η γήρανση του πληθυσμού είναι ένα φαινόμενο που σταδιακά επηρεάζει όλο και περισσότερες χώρες ανά τον κόσμο, έτσι και την Ευρωπαϊκή Ήπειρο. Η φροντίδα των ηλικιωμένων αποτελεί μία ιδιαίτερα σημαντική αποστολή των κοινοτικών συστημάτων υγείας, για τη διατήρηση της μακροζωίας αλλά και της ψυχικής υγείας αυτών των ανθρώπων. Οι άνθρωποι τρίτης ηλικίας μπορούν να συμβάλλουν στο εργατικό δυναμικό μίας χώρας, μέσω της εθελοντικής εργασίας και της μη αμειβόμενης φροντίδας. Βασική προϋπόθεση για αυτό είναι η αίσθηση ευεξίας, που περιλαμβάνει ευτυχία, ποιότητα ζωής και καλή γήρανση. Ο όρος "καλή γήρανση" μπορεί κάλλιστα να διαχωριστεί στην επιτυχή, στην υγιή, στη θετική, στην παραγωγική και στην ενεργό γήρανση, με τις επιμέρους σημασιολογικές διαφορές να συγκροτούν μαζί το επιθυμητό αποτέλεσμα.
Η ενεργός γήρανση είναι η διαδικασία βελτιστοποίησης των ευκαιριών για καλύτερη υγεία, προκειμένου να βελτιωθεί η ποιότητα ζωής και η ευημερία. Επηρεάζεται από τη σωματική δραστηριότητα, την κοινωνική συμμετοχή και το κοινωνικό δίκτυο, τη γνωστική και συνεχή μάθηση, καθώς και από τους κοινωνικοοικονομικούς παράγοντες. Τα τελευταία χρόνια, η Ευρωπαϊκή Ένωση έρχεται αντιμέτωπη με δημογραφικές αλλαγές, κάτι που σημαίνει πως η ενεργός γήρανση αποτελεί κομβικό παράγοντα για τη χάραξη πολιτικής. Σύμφωνα με εκτιμήσεις και μέχρι το 2060, ο αριθμός των ατόμων άνω των 60 ετών θα αποτελεί το 29,5 του συνολικού πληθυσμού, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για τους άνω των 80 θα φτάσει στο 12%. Μαζί με το γεγονός ότι το ποσοστό του ικανού για εργασία πληθυσμού πρόκειται σύμφωνα με εκτιμήσεις να μειωθεί, κρίνεται επιτακτική η ανάγκη για την ενεργοποίηση των ατόμων τρίτης ηλικίας, στο μέτρο του δυνατού, ως ξεχωριστό κοινωνικό πόρο.
Σε ένα γενικότερο πλαίσιο, η πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το θέμα εστιάζει σε πέντε σημεία:
α) στην αναγκαιότητα της αύξησης των ποσοστών απασχόλησης των ηλικιωμένων στην Ευρώπη, μέσω κατάλληλων κινήτρων και της μεθόδου της δια βίου μάθησης
β) στην αναπροσαρμογή των ηλικιακών ορίων σχετικά με την πρόωρη έξοδο από την αγορά εργασίας
γ) στη βελτίωση των πολιτικών κοινωνικής προστασίας
δ) στην ενίσχυση των πολιτικών υγείας
ε) στην ανάπτυξη πολιτικών για την καταπολέμηση των διακρίσεων και του κοινωνικού αποκλεισμού στον εργασιακό χώρο
Κάποια παραδείγματα καλών πρακτικών ανά την Ευρωπαϊκή Ένωση συνοψίζονται στα εξής :
Νορβηγία :
Με το Πρόγραμμα "More Opportunities" δίνεται βαρύτητα τόσο στην αύξηση των ποσοστών απασχόλησης των ηλικιωμένων όσο και στην δημιουργία ευέλικτων εργασιακών μοντέλων απασχόλησης τους. Απώτερος στόχος είναι η αποφυγή της κοινωνικής τους απομόνωσης. Άλλες δράσεις που λαμβάνουν χώρα στην πρωτεύουσα Όσλο, είναι η κατάλληλη διαμόρφωση των εξωτερικών χώρων για ασφαλείς διαδρομές με επαρκή φωτισμό, η ενίσχυση των ψηφιακών ικανοτήτων των ηλικιωμένων, καθώς και τα "παιχνίδια γενεών" με τον συναγωνισμό νέων και ηλικιωμένων σε διάφορα παιχνίδια και αθλήματα. Τέλος στην πόλη του Τρόντχαϊμ, γίνονται περίπου 800 εκδηλώσεις το χρόνο για ηλικιωμένους, ενώ έχει αναπτυχθεί σχετική εφαρμογή ώστε να ενημερώνονται για τα σχετικά δρώμενα.
Φινλανδία :
Ο πληθυσμός της χώρας γερνά με γρήγορους ρυθμούς, το 2030 ο πληθυσμός που είναι μεγαλύτερος των 75 ετών, θα έχει φτάσει το 14%, με ταυτόχρονη μείωση των νέων γεννήσεων. Η Φινλανδία ωστόσο καταλαμβάνει τη 14η θέση στο Παγκόσμιο Παρατηρητήριο Ηλικίας 2015, σε δείκτες που που παρακολουθούν την ευημερία των ηλικιωμένων. Το τοπικό σύστημα συνταξιοδότησης και κοινωνικής ασφάλισης διασφαλίζει ότι κανένας συνταξιούχος δε χρειάζεται να υπομείνει τη φτώχεια, ενώ οι τοπικές αρχές φροντίζουν για την ασφαλή μεταφορά τους με τα ΜΜΜ, καθώς και την πρόσβαση σε γυμναστήρια, πάρκα, μουσεία, βιβλιοθήκες και θέατρα. Κάποια μέτρα που έχουν θεσπιστεί στην πόλη Tampere, τρίτη μεγαλύτερη της χώρας, είναι τα εξής:
- Επιδότηση εκδρομών σε κολυμβητήρια για ηλικιωμένος που αντιμετωπίζουν προβλήματα
- Δυνατότητα συνταγογράφησης της σωματικής άσκησης από Ιατρό
- Επιστράτευση εθελοντών οι οποίοι θα συνοδεύουν τους ηλικιωμένους σε φυσικές δραστηριότητες (περίπατοι κλπ)
- Δωρεάν είσοδος σε διάφορα μέρη στα ηλικιωμένα άτομα που έχουν συνοδεία
- Εγκατάσταση περισσότερων ανελκυστήρων
- Σχεδιασμός ασφαλών διαδρομών για περίπατο (με περισσότερα παγκάκια για ξεκούραση , κατάλληλο φωτισμό κλπ.) και
- Δημιουργία οικιστικής περιοχής κατάλληλα διαμορφωμένης για όλους τους ηλικιωμένους και με διαφορετικό υπόβαθρο.
Πορτογαλια :
Σημαντικά βήματα και από την Πορτογαλία για την ενεργό γήρανση, το 2006 τίθεται σε ισχύ το "συμπλήρωμα αλληλεγγύης" για τους ηλικιωμένους (οικονομική ενίσχυση), ενω λίγα χρόνια αργότερα το πρόγραμμα "calm days" παρέχει διαμονή 15 ημερών σε ξενοδοχεία ανά τη χώρα, για την προώθηση του ενεργού και κινητικού τρόπου ζωής. Άλλη μία καμπάνια άξια αναφοράς είναι η "It's never too late", η οποία ευαισθητοποιεί τον πληθυσμό για την πρόληψη κακοποιητικών συμπεριφορών, κατά των ανθρώπων τρίτης ηλικίας.
Γερμανία :
Η Γερμάνια εντάσσεται στις πέντες πιο "υπερηλικιωμένες κοινωνίες" της ανθρωπότητας, καθώς εκτιμάται πως το 1/3 του πληθυσμού της χώρας το 2050, θα είναι άνω των 65 ετών. Σημαντικό βήμα προς την ενεργό γήρανση αποτελεί η ίδρυση των "Κέντρων πολλών γενεών", κοινωνικών κέντρων τα οποία υποδέχονται ηλικιωμένους και νέους οι οποίοι αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η εκμάθηση των smartphones από τους νεότερους προς τους μεγαλύτερους. Πολύ σημαντική πρωτοβουλία αποτελεί και το Project "Ψηφιακός άγγελος - ασφαλής - χρήσιμος" (στα γερμανικά Digitaler Engel - sicher, praktisch, hilfsbereit), που συνιστά μία ομάδα συμβούλων οι οποίοι παρέχουν επιτόπια υποστήριξη σε ηλικωμένους, όσον αφορά τη χρήση ψηφιακών υπηρεσιών.
Γαλλία :
Σύμφωνα με έρευνα του Υπουργείου Αλληλεγγύης και Υγείας της Γαλλικής κυβέρνησης, η βασική προσέγγιση για τη χάραξη πολιτικής στο θέμα της γήρανσης, έχει να κάνει με την παροχή μακροχρόνιας περίθαλψης, λόγω της απώλειας της αυτονομίας. Βασίζεται στην αρχή της «παγκόσμιας πρόληψης», που σημαίνει ενεργό και προσεκτική διαχείριση των «πόρων αυτονομίας» κάθε ατόμου ή ομάδας ανθρώπων. Το σχέδιο της Γαλλίας στοχεύει σε αλλαγή του τρόπου ζωής των ηλικιωμένων και την προώθηση μιας πιο υγιούς συμπεριφοράς, για την καλύτερη σωματική, ψυχική και κοινωνική ευημερία. Κάποιες ενέργειες των Γάλλων συνοψίζονται στα εξής :
- Ίδρυση του Εθνικού Ταμείου Αλληλεγγύης για την Αυτονομία
- Θέσπιση σχεδίου συναγερμού και έκτακτης ανάγκης
- Θέσπιση της ‘’ημέρας αλληλεγγύης’’ με σκοπό τη χρηματοδότηση υπέρ της αυτονομίας των ηλικιωμένων
- Θέσπιση του νόμου της 28ης Δεκεμβρίου 2015 για την προώθηση της αυτονομίας, της κατ’ οίκον φροντίδας και της καταπολέμησης της απομόνωσης
- Κινητοποίηση MONALISA. Πρόκειται γιε ένα σωματείο που στοχεύει στην κινητοποίηση των πολιτών για την καταπολέμηση της απομόνωσης των ηλικιωμένων
Tο φιλανθρωπικό ίδρυμα "Les Petits Frères des Pauvres" (οι μικροί αδερφοί των φτωχών) που εδρεύει στη Λυών , κινητοποιεί εθελοντές, σε συνεργασία με το Δήμο και κατά τη περίοδο των Χριστουγέννων, ώστε να έρχονται σε επικοινωνία με απομονωμένους ηλικωμένους (μέσω αλληλογραφίας , επισκέψεων , τηλεφωνικής επικοινωνίας κλπ). Αντίστοιχα το Project SAMVA βοηθά άτομα με κινητικές δυσκολίες, όπως αρκετοί ηλικιωμένοι, με ενθάρρυνση της χρήσης ποδηλατων και με απώτερο σκοπό την καταπολέμηση της απομόνωσης.