Η κα Ελένη Γαζή, ιδρύτρια της ΕΛΙΞ-Προγράμματα Εθελοντικής Εργασίας, προωθεί εδώ και δεκαετίες την εθελοντική προσφορά και το αφήγημα της στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, γνωρίζοντας πολύ καλά ότι στο πλαίσιο της διαγενεακής αλληλεγγύης, ο εθελοντισμός δεν αποκλείει καμία ηλικιακή ομάδα από τις δραστηριότητες του. Η κα Γαζή μας μίλησε για τη γενικότερη κατάσταση του εθελοντισμού στη χώρα μας, καθώς και για την προοπτική του στο πλαίσιο της συμπερίληψης ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας.
1) Πως βλέπετε την κατάσταση για τον εθελοντισμό σήμερα; Είναι πιο δημοφιλής από όσο ήτανε ή το αντίθετο; Πως μπορεί να συνεισφέρει στην ψυχική υγεία του σύγχρονου Έλληνα πολίτη;
Ο εθελοντισμός, έτσι όπως εργάστηκα για αυτόν και συνεισέφερα τόσα χρόνια, είναι κάτι που βεβαίως και συμβάλλει στην ψυχική υγεία, διότι σου δίνει τη χαρά της προσφοράς, η οποία είναι εγγενής στον άνθρωπο και τον ανταμοίβει. Υπάρχουν και άλλες ανταμοιβές, πέρα από τις χρηματικές, και το κοινό έχει αρχίσει να το συνειδητοποιεί αυτό. Βλέπω ανθρώπους, κυρίως νέους, που θέλουν να κάνουν κάτι για το κοινό καλό. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω του εθελοντισμού, οπότε και θεωρώ πως η κατάσταση έχει βελτιωθεί σήμερα.
2) Ποια ηλικιακή ομάδα πιστεύετε ότι αφορά περισσότερο ο εθελοντισμός και γιατί; Πως κατά τη γνώμη σας ο εθελοντισμός στην τρίτη ηλικία μπορεί να παίξει κομβικό ρόλο στην ευεξία του πολίτη;
Η ευεξία αφορά όλους τους πολίτες, ανεξαρτήτως ηλικίας, θα έλεγα πάντως ότι ο εθελοντισμός αποτελεί πιο πρόσφορο έδαφος για τους νέους ανθρώπους. Ιδίως κατά την ενηλικίωση τους, όταν αρχίζουν και βλέπουν πέρα από τον προσωπικό τους χώρο, θέλουν να συνεισφέρουν στη βελτίωση μιας κατάστασης, που φυσικά θα έχει αντίκτυπο και στη δικιά τους ζωή. Στη δε τρίτη ηλικία, υπάρχουν ομοιότητες με τους νεότερους στο ότι είναι πιο ανεξάρτητοι, καθώς οι πιέσεις της εργασίας και του μεγαλώματος της οικογένειας τους έχουν μειωθεί, λόγω του ότι οι περισσότεροι έχουν συνταξιοδοτηθεί ή έχουν μειώσει τον όγκο εργασίας τους. Κατά τα άλλα η ηλικία είναι καθοριστική για το τι μπορεί να κάνει κάποιος.
3) Ποιες είναι οι πρώτες σκέψεις που σας έρχονται στο μυαλό όταν ακούτε τη φράση "Συμμετοχή σε δράσεις κοινωνικής ωφέλειας";
Όπως είπα πριν, αν θέλουμε κάτι καλό και χρήσιμο για τους άλλους, πρέπει να σκεφτούμε διαφορετικά. Για παράδειγμα, το να φτιάξουμε ένα καλό φαγητό για εμάς είναι κάτι, το να προσφέρουμε σε μια κοινωνική κουζίνα είναι κάτι πολύ μεγαλύτερο. Άρα αυτή η συμμετοχή σου δίνει μεγαλύτερη ευχαρίστηση, καθώς προσφέρεις στο κοινωνικό σύνολο.
4) Μπορεί μια δράση να χαρακτηρίζεται από διαγενεακή συνεργασία; Πως θα μπορούσε να μοιάζει μία τέτοια εθελοντική δράση με συνεργασία νεοτέρων και μεγαλυτέρων σε ηλικία;
Θεωρώ πολύ σημαντικό για τους μεγαλύτερους σε ηλικία να έρχονται σε επαφή με νεότερους. Κάποιες φορές ωστόσο είναι απωθητικό για το νέο, αναρωτιέται "τι έχω να πω με τον παππου;". Και όμως, ο κάθε παππούς και η κάθε γιαγιά, έχουν τον προσωπικό τους πλούτο που είναι καλό να μοιράζεται. Αυτή η διάδραση των δύο γενεών, πρέπει να είναι δομημένη, έτσι ώστε ο νεότερος που θέλει καθοδήγηση ή ένταξη σε κάποιο χώρο που δε γνωρίζει, να βρίσκει την απαιτούμενη βοήθεια. Ωστόσο ο μεγαλύτερος πρέπει να γνωρίζει τους κώδικες των νεοτέρων, να αποφεύγει τις διδαχές και νουθεσίες και να τους προσφέρει ενδιαφέροντα αφηγήματα με ουσιαστικό αντίκτυπο για τους τελευταίους. Να πουν "για δες, δεν το είχα σκεφτεί". Αυτή είναι και η βασική πρόκληση για τη διαγενεακή συνεργασία, να μπορεί να κερδίσει ο μεγαλύτερος την προσοχή και το ενδιαφέρον του νέου. Ως παράδειγμα, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε τη βοήθεια των παππούδων και γιαγιάδων σε ιδρύματα και σχολεία, όπου μπορούν να παίξουν με τα παιδιά, να τους διαβάσουν κλπ. Τα παιδιά θέλουν τη διάδραση με τους ανθρώπους, πέρα από το παιχνίδι και το video. Επίσης θα μπορούσαμε να αναφέρουμε το mentoring, ελληνική λέξη και όχι ξένη, καθοδήγηση από ανθρώπους που έχουν κάποια εξειδίκευση και μιλάνε στους νεότερους. Σαν επαγγελματικό προσανατολισμό. Σε κάθε περίπτωση, αυτές οι δράσεις πρέπει να είναι δομημένες.
5) Ποια είναι κατά τη γνώμη σας τα συναισθήματα ενός ανθρώπου σε προσυνταξιοδοτικό ή συνταξιοδοτικό καθεστώς; Πως πιστεύετε ότι μπορούν να αντιμετωπιστούν κάποιες σχετικές αρνητικές σκέψεις.
Ως άτομο που ανήκει σ'αυτή την ηλικιακή ομάδα, πολλές φορές έχω νιώσει ότι δεν υπάρχει χώρος για μένα, δε με βλέπει κανείς, δε με χρειάζεται κανείς, ενώ στη δουλειά και στην οικογένεια μου ήμουν πάντα χρήσιμη. Αυτές είναι σκέψεις που κάνει επίσης κάποιος που κάνει όταν βρίσκεται σε συνταξιοδοτικό, ακόμα και σε προσυνταξιοδοτικό καθεστώς. Λες ότι σε τρία χρόνια πχ θα φύγω από τη δουλειά, θα χάσω συνεργάτες και φίλους, μετά τι κάνω; Νιώθεις ότι απεκδύεσαι πράγματα που σου έδιναν κάποια ταυτότητα. Τώρα ποια είναι η πυξίδα; Για να αντιμετωπιστεί αυτό το συναίσθημα, χρειάζεται κάποιος να νιώσει ενεργός, να βρει κάτι που μπορεί και θέλει να κάνει. Κάτι το οποίο είναι χρήσιμο και το περιμένουν ιδιαιτέρως οι αποδέκτες του.
6) Πως κρίνετε σήμερα τους φορείς κοινωνικής διάδρασης των ηλικιωμένων (ΚΑΠΗ κλπ). Υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης και αν ναι, που εστιάζονται αυτά;
Δεν θα ήθελα να κρίνω, ωστόσο η επιτυχία τους εξαρτάται από το κουράγιο και το κέφι αυτών που τα διευθύνουν. Σε αυτούς τους χώρους έρχονται άνθρωποι που δε θέλουν να νιώθουν γυμνοί από ασχολίες, οπότε οι διευθύνοντες πρέπει να σκεφτούν πέρα από το ρόλο τους, ώστε οι πρώτοι να νιώσουν ενεργοί. Κάνουν εκδρομές, συνεστιάσεις, χωρωδίες, χρήσιμες ασχολίες. Ωστόσο πρέπει να υπάρξει ενίσχυση, όχι κατ ανάγκην οικονομική, αλλά από κατάρτιση και προσωπικό. Αποτέλεσμα θα είναι να υπάρξουν καινοτόμες δράσεις που θα κρατούν αμείωτο το ενδιαφέρον του κόσμου.
7) Στο μυαλό σας ο εθελοντισμός είναι πιο πολύ ατομοκεντρική δραστηριότητα ή δεν μπορεί να υφίσταται χωρίς τη συλλογική της υπόσταση;
Οι άνθρωποι ως κοινωνικά όντα, θέλουν τη διάδραση με άλλους ανθρώπους. Εγώ ως εθελόντρια, αν μου πεις να πάω μόνη μου στην Πεντέλη να ποτίσω τα δέντρα που έχουν φυτευτεί, δε θα το κάνω. Θέλω να έχω μία ομάδα μαζί. Το ίδιο και αν πάω σε κάποιο σχολείο για παιχνίδι με τα παιδιά. Θεωρητικά και πρακτικά, ο εθελοντισμός ανθεί διότι οι άνθρωποι προσφέρουν για το κοινό καλό. Οπότε "ΜΕ ανθρώπους ΓΙΑ τους ανθρώπους", ή "ΓΙΑ ανθρώπους ΜΕ τους ανθρώπους".
8) Πως διαφέρει η εθελόντρια Ελένη Γαζή από τις άλλες πτυχές της;
Στη ζωή μου ο εθελοντισμός είναι εγγενής. Προσέφερα στην οικογένεια μου, προσέφερα στην εκπαίδευση των παιδιών μου, προσέφερα και σε άλλα παιδιά, μέσω ενός περιοδικού που είχα παλιότερα. Πρόκειται για τη ζωή μου. Αν δεν το κάνω, κάτι λείπει από αυτή.
9) Ποια θα μπορούσε να είναι μια γενικότερη προσέγγιση όσον αφορά την εκπαίδευση και κατάρτιση των ατόμων τρίτης ηλικίας, με τη σύγχρονη τεχνολογία και τα αντίστοιχα εργαλεία;
Πιστεύω ότι η κατάρτιση σε σχέση με την τεχνολογία έχει δύο στόχους. Ο πρώτος είναι να μπορούν να διεκπαιρεώνουν πρακτικά θέματα ώστε να αποφεύγουν το συνωστισμό και τις ουρές, αν και δεν είναι πολύ εύκολο, αλλά επίσης να μάθουν να παρακολουθούν και να συμμετέχουν, μέσα από το Youtube πχ, σε ασχολίες που θα τους κινήσουν το ενδιαφέρον και θα τους δώσουν πολύτιμη γνώση. Πιθανόν επίσης, σε διαδικτυακά μαθήματα, όπου θα υπάρχει γνωριμία και διάδραση με άλλους ανθρώπους. Η χρήση του web banking, παρότι ασφαλής, καταλαβαίνω ότι είναι δύσκολη για αυτούς. Ωστόσο καλό θα είναι αυτοί οι άνθρωποι να έρθουν σε επαφή με το χώρο του διαδικτύου. Υπάρχουν πολλά μαθήματα διαδικτυακά, πολύ ενδιαφέροντα, ακόμα και ασκήσεις yoga.
10) Υπάρχουν ήδη κάποια εκπαιδευτικά ιδρύματα που απασχολούν εθελοντικές ομάδες, ωστόσο πιστεύετε ότι θα μπορούσε ο εθελοντισμός να παγιωθεί σε ένα πιο σταθερό πλαίσιο, μέσα στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση;
Η εκπαίδευση έχει πολλά προβλήματα, οπότε το βλέπω δύσκολο. Τα παιδιά δεν ασκούνται, κάνουν γυμναστική μία φορά την εβδομάδα, που θα βρεθεί χρόνος για εθελοντική δραστηριότητα; Δεν μπορούμε να φορτώσουμε το εκπαιδευτικό σύστημα. Φυσικά θα έπρεπε να υπάρξουν σχετικές δραστηριότητες αλλά δε φτάνουν τα ευχολόγια, πρέπει να υπάρξει πρόταση για κάτι εφικτό. Βλέπω μικρά παιδιά που είναι πνιγμένα από δουλειά και μαθήματα, έχουν λίγο χρόνο ξεκούρασης. Αν προσθέσεις μία εθελοντική δράση θα ήταν πολύ καλό για αυτά, αλλά υπάρχει πολύ μεγάλο άγχος να βγει η ύλη των μαθημάτων, Πίσω λοιπόν οι τέχνες, πίσω η κίνηση, πίσω η έκφραση. 16, 17 και 18 ετών παιδιά τα οποία νιώθουν ήδη πολύ κουρασμένα. Ένας πολύ μεγάλος εκπαιδευτικός, ο Ken Robinson, καταγόταν από το Λίβερπουλ και στο σχολείο που φοίτησε παλαιότερα είχαν φοιτήσει δύο εκ των Beatles, ο George Harrison και ο Paul McArtney. Όταν τους ρώτησε, του είπαν πως ο δάσκαλος της μουσικής δεν είχε καταλάβει καθόλου το πόσο ταλέντο είχαν αυτοί οι δύο. Ένας δάσκαλος που είχε το ήμισυ των Beatles στην τάξη του και δεν κατάλαβε το potential τους.
11) Ευχαριστούμε πολύ για το χρόνο σας. Τα τελευταία λόγια δικά σας.
Μέσα από τη ζωή μου, πιστεύω ότι δεν υπάρχει μεγαλύτερο δώρο από τις ευκαιρίες για προσφορά. Και όταν δεν τις έχεις, κοιτάς να τις αναζητάς. Μέσω της προσφοράς, γίνεται μία ιδιαίτερη σύνδεση με τους ανθρώπους, ενώ νιώθεις ότι αφήνεις κάτι πίσω σου. Γίνεται και μέσα από τη δουλειά φυσικά, ή το μεγάλωμα των παιδιών. Ωστόσο αν προσφέρεις κάτι που δε συνδέεται απαραίτητα με σένα, σου δίνει μια ιδιαίτερη χαρά, διαφορετική και ανεκτίμητη.